Ta Ay-ayatenka La Ngamin

Sarita ni Roy V. Aragon

 (photolink)

"Sawem, ipakitam, ipaneknekmo nga ay-ayatennak met, Roland. Dinak a liklikan. Dinak bay-an nga agkastoy."

 

SAWEM MAN, ROLAND, sawem kadi no maiparit nga ayatenka," kasla agpakarigat ti timek ni Joyce. Arindanumenen dagiti kasla agpakaasi a matana a nakaturong ken ni Roland a nakatakder, nakatallikud kenkuana. "Sawem kadi no pakabasolak daytoy nga ayat..."

Kuti ti abaga ken nauyos a sennaay ti insungbat ni Roland.

"Ala, wen, nakababbaba ti panagkitam kaniak gapu kadagitoy nga ar-aramidek. Ngem awan ammok a sabali a pamuspusan. Ilablabanko laeng ti ayatko, Roland."

Sinango ni Roland ni Joyce. Nakair-irteng ti rupa daytoy. Kasla mangum-umsi dagiti matana iti likudan ti pamuskolen nga anteohosna. "Awan kadin ti sabali nga ibagam?" Kinita ni Roland ti relona. "I have to go. It’s almost 3:30 p.m. Adda klasek."

"Roland, please..."

"Ken, Joyce, pangngaasim kadi ta maudin daytoy. No awan met la ti napateg nga ibagam, dinak kadi singaenen. Adut’ pakakumikomak. Asidegen ti midterm exams." Nakaporpormal ni Roland. Innalana dagiti libro ken notebookna a nakaparabaw iti semento a bangko nga ayanda. Addada iti sirok dagiti narukbos a narra a sumango iti nalawa a lawn ti campus. Please, Joyce, kinunana ket inggay-atnan ti mapan.

"Roland..." Agarubosen ti lua ni Joyce.

Apagapaman a kinita ni Roland ti nakatugaw, kasla agpalpalimos itan a balasang. Sumagmamano a linabag ti atiddog a buok daytoy ti dimket iti pingpingna a nabasa itan iti lua. Nangemkem ti baro. Kasla adda kayatna nga ibaga. Ngem nagsennaay laeng. Nagbaw-ing ket intarengtengnan ti nagna nga agturong iti college building.

Nabati a nakatugaw ni Joyce iti semento a bangko. Nakamulengleng iti awan. Kasla dina madmadlaw dagiti estudiante nga agsasarita iti asidegna ken pasaray manglabas kenkuana. Pinunasna ti luana idi agangay. Apay ngamin a sangitak? naisipna. Saan, saan a nasken. Ta saanak a sumuko, Roland. Irupirko ti riknak. Paneknekak nga ayat daytoy. Diak maupay. Umno laeng ti ar-aramidek.

NO SARDENGAM KOMA ngaminen, gaga!" immisuot ni Cielo, kakaseraan, kaeskuela ken gayyem ni Joyce. Rabii. Addada iti kuartoda nga agreprepaso. Nakailad ni Joyce iti kamada ken Cielo, ukag-ukagenna iti barukongna ti librona iti Banking and Finance, sennaay a sennaay. Madama ti kuenta iti calculator ken kur-it ni Cielo iti worksheet a nakasakab iti sangsanguenna a lamisaan. "Awan maganabmo. Kunak met nga ipabpababam la ti dayawtayo a babbai iti dayta nga ar-aramidem."

"Saan a panangipababa, Chie. Panangipangato ketdi, kunak manen. Panangirupir laeng iti karbengan ken kalintegan ti riknatayo."

"Excuse me. Saanta man ngatan nga agkinnaawatan. Ngem nakababain, Joyce. Nakapuotkan iti babai nga agarem iti lalaki?"

"Chie, aniat’ maaramidak no talaga nga ay-ayatek ni Roland ket diak met mauray nga isu ti mangarem kaniak?"

"Ngem rumrummuar a cheapka a babai, Joyce!"

"No apay ket ngamin nga alasentayo no ti babai ti mangipaduyakyak iti ayatna iti tipona a lalaki," kinuna ni Joyce a kasla ti bagina met la ti kasarsaritana. "No apay ngamin nga eksklusibo la para iti lalaki ti karbengan nga agarem. Idinto a no ania ti marikna ti lalaki maipapan iti ayat, isu met la iti babai."

Saanen nga inkankano ni Cielo ti ibagbaga ni Joyce. Nagsikig ni Joyce. Tinallikudanna ti gayyemna. Sinangona ti semento a diding a nakaipidegan ti kama. Inukagna ti librona. Ngem dina maiyulo ti agrebiu. Kitkitaenna kadagiti panid ti libro ti rupa ni Roland, ti pakabuklan ni Roland. Ni Roland: narapis, natayag, di met isu ti guapo ngem bagayna ketdi ti anteohosna, ken ti panagkawkawesna a simple ken lung-ayna nga agigpil iti libro ken kuaderno ken folder ken envelope. Ni Roland nga estudiante a mannurat, literary editor ti student publication, presidente ti gunglo dagiti mannurat nga Ilokano iti kampus, secretary general ti Student Council, kandidato a cum laude iti kursona nga AB Economics. Ni Roland a kunkunada a suplado ken woman-hater. Ngem no apay a nakasusuabe no umisem. Ken kasla nakalaglag-an ken nakalaklaka ken nakawaywaya a kapatang ken makadua.

"Joyce," insinga ni Cielo, nakiatag iti kama. "Apay ngamin a ni Roland ti pagbagbagtitam? Nagadu ti agar-arem kenka. Sungbatamon ni Arnel. Wenno ni Richard. Natartaraki ken naguguapoda ngem iti daydiay a payatot ken bangkawas a Roland!"

"Dinak ngamin maawatan met, Chie." Nagdata ni Joyce. "Awan kaniak ti kinataraki wenno kinaguapo. Ti babai koma ket saan nga agdepende wenno paadipen iti kinaguapo wenno kinamacho ti lalaki."

"Here we are again. Kasabaannak manen. Ngem sangkakunak a saan a bagay kenka daydiay a Roland. Nagsuerte ketdin! Nakapimpintaska. Sika koma ti reyna ti universidad no kinayatmo la ti nagkandidata."

"No ayat ti maseknan, Chie, awan binnagayan. Ken apay ketdin a dikami agkabagay? We’re a perfect couple. Saan met a nalaad ni Roland, a."

"Ala, wen, masiribka met ta dean’s listerka ngarud ken scholar. Dayta la kadin ti ibagbagaymo kenkuana tapno kasta a kamkamatem? Joyce, balitadon iti kampus ti kukueem. Stop it!"

SAAN KADI, AYA, ngata a kayat ni Roland? Di ngata, aya, maayat ti baro? Nabayagen a salsaludsoden ni Joyce dagita iti bagina. Ket optimistiko nga ibatbatad ti nakemna a kayat ni Roland. Nga adda met rikna kenkuana ni Roland.

Wen, patienna unay a napateg met ken ni Roland. Ta sigudda man met a nasinged ken ni Roland. Agpagayamda ken Roland. Dayta ti resulta daydi panagam-ammoda a dua idi 4th year high school pay la ni Joyce. Adda idi naangay a literary seminar-workshop iti Villa Margarita Mountain Resort idiay Bayombong nga inesponsoran ti gunglo dagiti mannurat nga Ilokano iti Nueva Vizcaya. Naawis amin idi nga agessem nga agsurat iti probinsia ken kabangibangna. Kameng ti staff ti school organda kas retratista ken staff artist, maysa ni Joyce kadagiti napili a delegado iti seminar. Itoy a seminar a nakita ni Joyce ni Roland. Adda metten sumagmamano a sarita ken daniw ni Roland a naipablaak iti maysa a nalatak nga Iloko magazine. Ipagarup idi ni Joyce a lumakayen ti mabasbasana a Roland Valencia Abad a taga-Bagabag. Ngem nakaub-ubing gayam daytoy. Disinuebena la idi ket maikadua a tawen daytoy iti kolehio. Nag-crush a dagus idi ken ni Roland. Ket nakisinsinnuratan kenkuana. Idi agkolehio ni Joyce, nagenrol iti unibersidad a pagbasbasaan ni Roland.

Nadlaw ni Joyce a kasla isu laeng idi ti kasinged a babai ni Roland iti kampus. Nadamagna a nagbalin a woman-hater ti baro manipud nagsinada iti nobiana. Dimmegdeg ti riknana ken ni Roland. Ngem dina mauray nga ibatad ni Roland nga adda met riknana ken ni Joyce. Ekstraordinario para ken ni Joyce ti kinaasideg ni Roland kenkuana. Ket patien ti balasang nga adda la ketdi met panagayat ti baro kenkuana. Ngem apay ngata a kasla alinduaen ni Roland?

Nalabit dina la kayat a tulawan ti panagpagayammi, kunkuna ni Joyce iti bagina. Amangan ta maamak wenno maalumiim.

Ket din nagpabatubat ni Joyce, isun ti nangiyebkas nga ay-ayatenna ni Roland. Duduada idi iti pasilio ti maikadua a kadsaaran ti library building. Naladawen a malem.

Limmabbasit idi ni Roland. Di nakatagari. Idi kuan, immirteng ti rupana.

Apay ngamin a dinak met la armenen, kinuna idi ni Joyce. Marigatanakon iti riknak. Ay-ayatenka unay, Roland. Sawem koma nga ay-ayatennak met.

Ni met Joyce ti limmabbasit ta awan sinsao, pinanawan ketdin ni Roland! Kasla masinsinit ti dapan daytoy nga immulog iti agdan.

Ket manipud idin, likliklikanen ni Roland ni Joyce. Dua a semestren a likliklikan ni Roland.

KALKALPAS TI MIDTERM EXAMS. Nalukay ti aangsan dagiti estudiante. Nawayadan nga agpallailang kalpasan ti no mano a lawas a repaso ken no mano aldaw a panagibuddak kadagiti memoriado a sungbat kadagiti saulado a saludsod iti test paper.

Paborito a pagpallailangan dagiti estudiante ti nalawa a parke iti Capitol building ti Nueva Vizcaya. Ayuyang pay dagiti agiinnarem, dagiti agaayan-ayat, aglalo no kastoy a mumalem ken sumipnget.

Adu a paris ti nakalupisak iti nalamuyot a karuotan iti sirok dagiti aruo iti asideg dagiti pussuak iti dayta nga apagsipnget. Nairaman da Joyce ken Roland kadagita a paris.

"Kayatko la a makapaglinnawagta, Joyce," kunkuna ni Roland. "Tapno dimo ibagbaga a sadistaak. Ta maas-asianak met ket kenka. Dika rumbeng nga agkastakasta gapu la kaniak. Nadagsen met ket a guilt para kaniak dayta nga ar-aramidem."

"Ngamin ket dinak awaten..." Makalulua manen ni Joyce. Kasla manglunlunag-rikna ti perreng dagiti matana. "Dinak kayat nga awaten. Iti dayta a siribmo, nagsimple ken naglaka la koma maawatannak, Roland..."

Nagulimek ni Roland. Kitkitaenna dagiti asmang iti aglawlawda. Nakalalailo dagiti asmang nga agbuybuya kadagiti agdudumat’ silnag-marisna a pussuak.

"Dimo la ngamin awaten nga ay-ayatenka, Roland. Nga ay-ayatenka la ngamin unay isu a kastoyak. Ket isu a kastoyak, isu a napingetak, ta ammok nga ay-ayatennak met."

Immanges iti nauneg ni Roland sa nagsao: "Maawatanka met ket, Joyce. Wen, mamatiak nga ay-ayatennak. Ket patiem met nga ay-ayatenka. Ania pay la ngarud ti kayatmo a maaramid?"

"Sawem, ipakitam, ipaneknekmo nga ay-ayatennak met, Roland. Dinak a liklikan. Dinak bay-an nga agkastoy."

Immanges manen iti nauneg ni Roland. "Dimo ngamin mautob no apay a likliklikanka. Kayatko koma a maamirismo. Tapno awan koman dagitoy a mapaspasamak."

Di nagtagari ni Joyce. Matmatmatanna ni Roland a nakabaw-ing ti rupana iti yan dagiti pussuak.

"Awan maaramidak no di liklikanka, Joyce. Ngamin ket dinak met inggaan a sursuroten. Maragsakanak koma ketdi ta kamkamatennak ti babai, ar-armennak ti maysa a babai. Ngem aniat’ ganasko? Saanak met a mananggundaway. Agingga a mabalin, nataknengak koma latta a lalaki."

"Roland..."

"Respetarek ti karbengam nga agayat ken ti kalintegam kas babai, Joyce. Ngem respetarem met koma ngamin ti karbengak nga agayat. Respetarem met koma ngamin ti kalintegak kas lalaki."

Nakaul-ulimek ni Joyce. Nakadumog.

"Dika ngamin makatuttutor, Joyce. Binay-am latta koma ti panawen ken gundaway. Uray ta ammom metten. Nakasiguradokan no bilang ania. Ken ammom met a nasamsam-it ti natutor ti luomna a bunga. Ammom met a napimpintas ti ukradna ti rosas ken naay-ayamuom daytoy no di nakettel a busel."

Intangwa ni Joyce ti rupana. Inisemanna ni Roland. Natutor, nakasamsam-it nga isem a lallalo a bimmannelan ti singin a kallidna.

"Maawatamon, Joyce?"

"Agaluadka, Roland, a. Sige, sika ngarud ti agarem ta parigatenka man met. Liklikanka man met!"

"Uray man. Kaykayatko met no kua." Iniseman ni Roland ni Joyce. Nakasusuabe nga isem. "Uray ta ammok metten."

"Saur!" Simpeg ti kuddot ni Joyce iti bakrang ni Roland. --O

(Naipablaak iti LAILO Romances, Series 1, Number 1, 1995)

DAKLIS

Sarita ni Jobert Ma. Pacnis

PHOTOS COURTESY OF: The Buenavista Family INN... Farola, Tagudin, Ilocos Sur, Philippines

Nakatangkayagen ti init idi maisang-at ti daklis. Bassit ti namngat iti iket ngem napno ti bubo. Dinarasda a binugguan dagiti ikan ket impanda iti saludan, dakkel a kuribot.

ALAS SINGKO iti malem ti Sabado. Iti paraangan da Owen, makumikom dagiti bugador, kameng ti daklis, nga agbakbaknay ken agip-ipan iti buli iti gayadan ti iket. Adu ngamin ti napukaw a buli iti pannakaisagud ti iket iti tulos.

Treseda amin. Da Ama Pistong ken Ama Ikko dagiti kalakayan. Ni Manong Willy ti pannakapanguloda.

Uppat ti annak ni Manong Willy. Kolehion ti inauna. Marigatan a mangisakad iti panagbasada isu nga an-anusanna ti agtrabaho iti baybay.

Bokasional ti tinurpos idi ni Manong Willy idiay Tuguegarao. Insamirana pay ti nagsursuro iti depensa ket napadasanna ti nagkampeon iti torneo iti klaseda.

“Ayyapo, mano man ngatan ti mabagi?” inamad ni Ama Ikko bayat ti panagbaknayna.

Ti mabatayanda a kuarta ti kayat a sawen ni Ama Ikko. Kada malem ti Sabado a mabingay ti naglakuan iti ikan a nadaklisda iti makalawas.

“’Nia pay koma, ‘ya, Lilong, no di maregmeg,” insungbat ni Manong Roderick.

Maregmeg, kunada no bassit-usit.

“Kasano ket adu met ti gamrud,” imballaet ni Ama Pistong.

“Tada la mangirurumen, kunam, Lilong,” innayon ni Manong Orly. Gineppasna ti sagut iti gittayna ta nalpasen ti bakbaknayenna. Timmakder. Kimmita iti sabali pay a pisang ti iket.

“An’a nga’d ti nasiaat nga aramidentayo tapno sumardengdan?” kinuna ni angkel Charlie.

Ti dadduma a polis ditoy ilimi a Cabaybay ti pagsasaritaanda. Nalaingda nga agkikil. Ugalida ti pumasiar iti playa no kasta a kalinakna. Ammoda ngamin a sumalog dagiti bugador. No maitakdangen ti iket, dumawatdan iti pulotanenda nga ikan, ken igatangda iti arak.

Saan a rigaten dagiti bugador ti agpadawat no tumulongda koma met nga agguyod iti daklis. Ngem ti makadakes, agbuybuyada lattan.

Napugsat ti panagpapatang dagiti bugador idi sumungad ni Owen nga igpilna ti sobre a naglaon iti kuarta. Maysamaysa ti immasideg kenkuana. Idi naalan dagiti bugador ti bagida, indalimanekdan ti iket ket nagaawiddan.

Nagbati ketdi da Manong Badol ken Angkel Turning. Napanda limmidok iti tianggi iti daya ti balay da Owen. Ngem di nagbayag, addan dagiti assawada a tumanawtaw a nangyawid kadakuada.

LUNES. Nasapa a simmalog dagiti bugador. Mamulong unasda kano. Nalibeg ngamin ti baybay.

“Maysa… dua… tallo!” inyiriag dagiti bugador a bulon ti panangiduronda iti barangay.

Pinagandar ni Manong Willy ti barangay idi addan iti mataptapliakan ti dalluyon. Nagpalia. Pinaminduana. Madi latta. Pinitlona. Nayat met laeng.

Induron dagiti bugador ti barangay agingga iti pagattumeng. Kalpasanna, simmalpadan ket insiwetdan ti nagpatnga.

Nagpaliiwda iti tengnga. Nabayag. Agsangpet metten dagiti makipagguyod. Pagam-ammuan, nagpadaya ti barangay. Intinnagda ni Manong Orly a manali iti pagburakan dagiti dalluyon. Sada met la nagpatnga a nagpalaud.

Sinabet dagiti makipagguyod ni Manong Orly. Tinulonganda daytoy. Iti laud, agguyguyod metten dagiti bugador. Mayat ti kankantada.

“Sige, bira!” inlaaw dagiti agguyguyod.

Idi asidegen ti pakawan, ti nagsilpuan ti naiwatwat a tali ken ti iket, nagpatngan da Manong Atong ken Manong Marwin. Mamuboda; para senias ‘diay tengnga tapno di agbangking ti bubo ket di maipattog ti linaonna.

Nakatangkayagen ti init idi maisang-at ti daklis. Bassit ti namngat iti iket ngem napno ti bubo. Dinarasda a binugguan dagiti ikan ket impanda iti saludan, dakkel a kuribot.

Nakapanawen dagiti nagkompra idi sumungad dagiti nakamotorsiklo. Dagiti polis! Limmidem ti rupa dagiti bugador. Addada manen, kinunada.

Pinayapayan ni Manong Willy ti kaanakanna, ni Rilo. Inyawatan ni Manong Willy daytoy iti sangagasut a pisos ken maysa kilo nga ikan.

Ammo lattan ni Rilo ti aramidenna. Mapanna ited dagitoy kadagiti sangsangpet.

“Daytoy laeng?” Makapungtot ti katayagan kadagiti polis nga aw-awagan dagiti bugador iti likudanna iti Kikil. “’Ka panayonan!”

Nagtartaray ni Rilo a nagsubli. Imbagana ken ni angkelna ti panagpanayon dagiti polis.

“’Nia metten!” Nangmesmes ni Manong Willy. Napataliaw dagiti nakipagguyod.

Dagus a pimmanaw dagiti polis idi yawat ni Rilo ti nayon ti naited kadakuada.

Walo kilo laengen ti naala ti daklis iti maikadua a pannakaiwayatna. Ngem naragsak latta dagiti bugador ta saanen a nagsubli dagiti polis a kas ugalida no dadduma. Naustengda ngatan, kinunada.

“Ay, makabannog met,” insanamtek ni Manong Badol. Inyiladna iti kadaratan.

“Di ngata pay, a, a naikkat ti hang-obermo,” inkantiaw ni Ama Pistong.

“Sammet, a, Lilong!”

Alas tresen iti malem idi tumakdang dagiti bugador. Nagderetsoda iti sirok ti maragawed iti abay ti balay da Owen. Sinangoda ti dua a kuatro kantos nga arak-nipa. Naniogan a yo ti pulotanda.

“Aglablabesdan!” inridis ni Manong Ninoy a dagiti polis ti kayatna a sawen. Intangguapna ti nabati nga arak iti basona.

“Yumantay sa idan iti kangatuan!” insingasing ni Manong Amboy.

“Saan a mabalin dayta, Barok,” insalpika ni Ama Pistong. “Malaksid a kaanakan ni mayor ni Kikil, kasinsin pay ni hepe. Panagkunayo, ipangagdatay’ ngata?”

“Awan ti kas mangpadas, a, Lilong. Amangan no di met ammo ni mayor,’ inkalintegan ni Angkel Charlie.

“Wen met ketdi, a,” inkanunong ti lakay.

Nasapa a nagpa-ili dagiti bugador iti kabigatanna tapno kapatangda ti mayor. Nagluganda iti trailer a pangiluglugananda iti motor ti barangay no kasta nga itakdangda.

Ngem leppay ti abagada a nagawid. Dida nadanon ti mayor. Adda kano inatendaranna a miting ‘diay kapitolio.

“SUMALOGTAYON?” sinaludsod ni Manong Willy kadagiti padana a bugador. Nakatugawda iti kadaratan a mangpalpaliiw iti baybay. Adda ti barangayda iti mataptapliakan ti dalluyon.

“Wenen, a,” inyanamong dagiti bugador. Timmakderda; pinampagda dagiti likudda a nadaratan.

“Sige ngarud, bareng makasalawtayo iti dyidyi.” Galunggong ti kayat a sawen ni Manong Willy.

Di pay naurnos dagiti naalada ngem addaytan dagiti polis. Inasitgan ni Manong Willy ida.

“Agpakpakaasikam’ koma, Sir. Dikam’ koma pay la mangted ita…”

“Ania?” uray la nagbullad ni Kikil.

“Makitayo met ti naala, Sir.” Intudo ni Manong Willy dagiti ikan iti saludan. “Nagbassitan.”

Adu koma ti naala ti daklis no dida napalusotan ti pangen a winayatanda. Nadursokanda ti nagwayat. Atiddog unay ti tali a naiwatwatda iti agsumbangir nga ungto ti daklis. Nagangayanna, di pay naipaigid ti pakawan, nakalusoten dagiti ikan.

“Saan a mabalin!” imper-ak ni Kikil.

“Ngem kasanokamin, Sir? Ti pamiliami?”

“Problemayo daytan!”

“Aglablabeskayon!” Saanen a nateppelan ni Manong Willy ti pungtotna.

“’Da reklamom?”

“Dakkel!” intebbag ni Manong Willy. Bekbekkelendakami kadaytoy nga ar-aramidenyo! Ti ammomi, dakayo ti tulbek ti kappia. Ngem dakay pay ti mangidurduron kadakami nga agrebelde!”
Immaribungbong dagiti bugador.

“Natangken ti sangim, a! Kitaek man…” Pinarusokan ni Kikil ni Manong Willy.

Naiparusisi daytoy. Inarayat dagiti bugador. Agragut a bumales ngem dida inibbatan. Pimmanaw dagiti polis nga awan naambingda. Agpupungtotda.

Maysa a bigat, nagkukuyog manen dagiti bugador a nagpaili. Nadanonda ti mayor iti opisinana.
Imbinsabinsa dagiti bugador ti parikutda. Impulong pay ni Manong Willy ti napasamakna. Nagtungtung-ed ti mayor.

“Mangnamnamakayo iti tulongko,” kinunana.

Naragsak dagiti bugador a nagawid.

Tinungpal ni mayor ti karina, kinuna dagiti bugador ta nabayag bassit a di dimmap-aw dagiti polis iti baybay. Napalalo ti ragsakda.

“O, nakitayo, di husto ‘di kunak?” kinuna ni Angkel Charlie iti maysa a malem nga agiinumda.

“Sapay koma ta didan sunotan,” dawat ni Ama Ikko a nangpidut iti kilawen a munamon.

Pinayapayan ni Manong Willy ni Rilo nga agay-ayam iti pul iti sirok ti kaimito iti dayaenda.

“Baonendaka man bassit. Igatangannakam man iti tali idiay ili,” kinuna ni Manong Willy idi makaasideg ni Rilo.

“Siut, Angkel!” Alisto ni Rilo ta surokan latta no kua ni angkelna ti igatangna tapno pagmeriendana. Sanglay ti akinkukua. Isu laeng ti aglako kadagiti ramit a pagkalap ditoy.

Idi makagatang ni rilo iti tali, tinurongna ti karinderia iti bangir ti kalsada. Nagorder iti pansit ken Coke.

Nadlawna dagiti lallaki nga agiinum iti lamisaan iti sangona. “Dandanim berdeym. ‘Nia ti handa?” Nangngegna a kinuna ti kakullapitan.

“Wen nga agpayso! ‘Ton maminsan nga aldawen,” insarurong ti maysa.

“Ania ngamin ti kayatyo a pulotan?” sinaludsod ni Kikil.

“’Tay koma tinuno nga ikan,” kinuna ti kabussotan.

“Pangalaantay met ngay?” intangad ni Kikil ti basona. “Puro nalaes ti lakoda iti puesto.”

“Ket balik sa dati a kunada, a!” singasing ti kullapit. Pinayapayanna ti tindera. Inseniasna ti dua pay a beer.

“Ket no binallaagannatayon ni angkel.” Ti mayor ti kayatna a sawen.
“Total, awan ‘suna. Nagpa-America met!”

“Wen, ania! ‘Tay nga’d diay baybay no bigat!”

Binayadan a dagus ni Rilo ti inorderna sa nagdardaras a pimmanaw. Nadanonna dagiti bugador nga agiinum pay laeng iti sirok ti maragawed. Imbagana ti nangegna.

“Kasta gayam, a!” kinuna ni Manong Willy. Nabagas ti panangmatmatna kadagiti kaduana.

BIGAT. Nanglangeb ti tangatang. Ngem simmalog latta dagiti bugador ken adu a makipagguyod.
Adu ti naala ti daklis idi maitakdang. Naisaludanen dagiti ikan idi sumungad dagiti polis. Saanda a nagmotor. Nakadyipda. Imparkingda ti luganda iti lipit iti pantok nga agarup dua gasut a metro iti yan dagiti bugador. Nalinged ditoy gapu kadagiti nayintar a madre de cacao.

Simmalog dagiti polis iti yan dagiti bugador. Agpaparang ti kalibre .45 iti siketda. Limada. Saan nga inkaskaso ida dagiti bugador. Nakapungtot ni Kikil.

“Apay a didakami kaskaso, ha?” Sinango ni Kikil ni Manong Willy.

Inabay ni Manong Atong ni Manong Willy. Immaribungbong ti dadduma a bugador. Nagpapantok met da Manong Orly ken Manong Samuel.

“’La, mangtedkayon ta inkamin!”

“Awan ti maitedmi, Sir,” napigket ti ikikita ni Manong Willy ken ni Kikil.

“Ania? ‘Takam man la nga umayen?”

“Talaga met nga awan, Sir.”

“No nagadu ti naalayo? Kayatmo a nayonak ti nalak-ammo?”

“Padasenyo, a, Sir,” inkarit ni Manong Willy.

“Talaga a natangken ti sangim, a…” Dinanogen ni Kikil ni Manong Willy.

Ngem kasla kimat a sinippaw ni Manong Willy ti punguapunguan ni Kikil. Tiniritirna sana pinasubsoban. Inagaw met ni Manong Atong ti kalibre .45 iti siket daytoy.

Umarayat koma dagiti kadua ni Kikil ngem kasla nagtutulag dagiti nakipagguyod ta nagaambonandan dagitoy. Inagawda pay dagiti armasda sada impuruak iti barangay. Awan naaramidan dagiti polis. Nagtatarayda a nagpapantok.

Kinamakam ida ni Kikil. Simmurot dagiti bugador ken dagiti nakipagguyod.

Pinagandar a dagus dagiti polis ti luganda. Ngem madi. Nakigtotda ta adu ti napugsat a barut iti yan ti manibela.

“Plat amin ti pilid!” inlaaw pay ti kakullapitan.

Pinalawlawan ida dagiti bugador ken dagiti nakipagguyod. Rumrumsik dagiti matada.—O

—Gibusna—

(Bannawag, Nobiembre 24, 1997)

(Umuna a sarita ni Teody a.k.a. Jobert Ma. Pacnis nga impablaak ti Bannawag. Adda pay laeng ti autor idi iti maikadua a tukad ti kolehio 'diay Cagayan State University, Carig, Tuguegarao, City. Maysa daytoy kadagiti sarita a linaon ti notebookna idi agbasbasa pay laeng iti haiskul 'diay Ballesteros National High School nga ilina. Sa la naikkan iti gundaway a nangedit idi addan iti kolehio nambaranna a nangipeksaanna ti riknana a dina maibaga kadagiti sabong iti aglawlawna.)

OJT

 Sarita ni Jobert Ma. Pacnis

Napulsot ti panangdiga ni Manong Allan iti balasitang idi agbosina ti luganmi. Matektekan siguron ni Engr. De Leon ta inkissiim itayen ni Lito a nalpasen ti parikut.

SAKBAY a mangrugikami nga ag-on-the-job training wenno ag-OJT, kasaritanakami kano pay ti presidente ti RBC Cable Master ditoy Tuguegarao City. Iti studio ti nasao nga opisina ti nagur-urayanmi kadagiti kaadalak, da Lito, Larry, Ruben, ken Marco. Paset ti kurikulum ti pagadalanmi ti OJT. Addakamin iti maudi a tukad ti Electronics and Communications Engineering.

Apagisu nga alas tres iti malem idi mailukat ti ridaw ti studio. Ti presidente ti opisina ti simrek a sinaruno dagiti dadduma nga empleado. Imbinsabinsa daytoy dagiti alagaden iti opisina. Kinunana pay a dagiti systems engineer-da ti makaammonto iti gradomi ta isuda dagiti makaduami iti inaldaw a panag-OJT-mi.

Naited ti assignment ti tunggal maysa kadakami. Dua ti sumurot iti field a para tarimaan iti signal wenno agiwayway iti kable no kasapulan. Dua met ti sumurot kadagiti reporter tapno tumulongda nga ag-video. Maysa ti mabati iti headend, ti kuarto dagiti equipment ken monitor. Kalpasan ti apagkatlo iti dua gasut nga oras a masapul a busbosenmi, agrereliebokami tapno mapadasanmi amin a kita ti trabaho iti Cable TV. Iti repair shop ken studio ti bagi dagiti naggapu iti sabali a pagadalan.

Awan naited nga oras a panagreportmi. No ania ti bakantemi, isu ti iseserrekmi. No kayatmi ti agobertaim, okey latta. Saggaysakami iti daily time record nga isubomi iti bundy clock. Ditoyto a mabilang ti orasmi. Adda bundy clock iti likud ti opisina nga abay laeng ti booth. Adda ruangan iti kanigid a ruaran ti mapan iti garahe ken repair shop. Kaabay met laeng ti nasao a ruangan ti ridaw a sumrek iti studio.

Tallo dagiti naka-duty a guardia iti inaldaw. Dua iti opisina ken maysa iti gate. Ti guardia iti gate ti mangi-log book kadagiti rummuar-sumrek a lugan ken mangbantay kadagiti DTR-mi. Iti abay ti guard house, adda dita ti agdan nga umulian iti tuktok ti pasdek a ‘yan dagiti dadduma a satellite disc ken antenna. Sabali laeng dagiti adda iti baba.

Dua a kadsaaran ti pasdek. Iti umuna a kadsaaran ti ‘yan ti opisina, studio, booth ken CR. Iti met maikadua ti ‘yan ti headend a mangtantannawag iti studio, ti opisina ti presidente, kuarto dagiti dokumento ken printing area.

Mabalinmi kanon ti mangrugi no bigat.

Kabigatanna, kalpasan a nakapangaldawkami, nagderetsokamin iti RBC. Iti met Clearview ken PLDT nga ag-OJT dagiti dadduma a kaadalanmi. Onsekami laeng nga ECE.

Iti field ti umuna nga assignmentko, kaduak ni Lito. Segun iti guardia, ti Tamaraw FX a nalabaga ti sumurotanmi. Kaduaen met da Ruben ken Marco dagiti reporter idinto a mabati ni Larry iti headend.

“Taga-anokayo?” inamad ni Engr. De Leon idi un-unorenmin ti Balzain highway iti panagturongmi iti Tanza. Kaabayna ni Manong Jonar a drayber.

“Iti Ballesterosak, Sir,” insungbatko. Nakatugawak iti likud ni Manong Jonar, kasangok ni Lito. Adda iti ridaw dagiti dua a line man, da Manong Rex ken Manong Allan.

“Ditoyak met Tuguegarao, Sir,” kinuna ni Lito.

“Agkailianta gayam,” inyisem ni Engr. De Leon. “Ken mabalin kadi a didak aw-awagan iti Sir? Manong, kunayo lattan. Nasingsinged. Ken total, mano la a panaganusen, agpapadatayonton iti titulo. Mayatkayo iti kunak?”

“No dayta ti kunayo, Manong!” arig naggiddankami ken Lito a nagkuna.

Imparking ni Manong Jonar ti lugan iti sango ti eskuelaan. Intudo ni Engr. De Leon ti balay a nailanad iti job order. Innala ni Manong Rex ti job order sa napankami nagtuktok iti balay. Pamalkaten a baket ti nangilukat iti ridaw.

“Anni yatun?” inamadna iti saot’ Ibanag.

“Taga-RBC po!” insungbat ni Manong Rex.

“Dakayo gayam,” limmawag ti rupa ti baket. “Sumrekkayo.”

“Ania kadit’ dadael ti Tv-yo, Nana?” inamad ni Manong Rex idi addakamin iti salas.

“Diak man ammo, Barok, ta gabalbalatong met!”

In-On ni Manong Rex ti Tv. Agpayso, saan a nalawag ti ladawan wenno video ngem nalawag ketdi ti timek wenno audio.

“Surotem ti linia,” imbilin kaniak ni Manong Rex. “Tsek-apem amangan no nakulaniatan.”

Nagtungpalak. Sinirigsirigko ti cable line a naikapet iti abay ti tawa. Okey. Rimmuarak. Naisalapay ti linia iti paper tree. Sineniasak ni Lito iti abay ti lugan a yegna ti agdan.

Inulik ti paper tree kalpasan a naipuesto ti agdan. Agpayso, naukisan ti linia. Gapu siguro iti pannakailidlidna iti sanga ti kayo. Ket dayta ti makagapu no apay a kinetong ti signal.

Mayarig iti tubo ti danum ti kable. No buttaw ti tubo, maibelleng ti danum ket nakiddit ti makadanon kadagiti kostumer. Kasta met iti kable, no naukisan ti linia, agwaras ti signal ket pagangayanna met, nakapsut ti reception ti Tv. Maaw-awagan dayta iti ‘ingress.’

“Kasano?” impukkaw ni Manong Rex. Kaabayna ti baket iti ridaw.

“Naukisan, Manong!” insungbatko.

Binaonna ni Lito iti lugan. Idi agsubli daytoy, adda inyawatna ken ni Manong Rex.
Kalpasanna, immuli met ni Manong Rex. “O, putdem ‘ta linia,” inyawatna kaniak ti plais. “Ken salingsingam agingga a ti wire iti tengnga ti mabati.” Ti “core” ti kayatna a sawen.

Nagtungpalak.

“’Yegmo ‘ta linia ta ipanko daytoy,” kinunana idi malpasko ti imbilinna. ‘Connector’ ti iggemna.

Immulogkami kalpasanna. Indalimanek ni Lito ti agdan idinto a nagsublikami ken Manong Rex iti uneg ti balay. Tinestingmi ti telebision. Mayaten.

Pinapirmaan ni Manong Rex iti baket ti job order. Pammaneknek daytoy a nasolusionan ti problema nga inyawagda iti opisina ken pakakitaan no agob-bra met laeng dagiti naka-field.

Pasado alas saisen iti sumipnget idi makaawidak iti kaserak iti likudan ti Michaela’s Restaurant iti Balzain. Kas iti sigud, diak nadanon dagiti boardmate-ko a kalugarak. Pangrabii ti klase da Jocelyn ken Janeth iti CCT. Commerce ti kursoda. Alas otso medianton no sumangpetda.

Nangisaangak kalpasan a nakapagpellesak. Gumatangakto lattan iti masida iti panganan iti sirok ti kaserami.

MALEM. Addakami iti Badajo St. iti Carig. Agkinkinnissiimkami ken Lito ta kasta unay ti panangbola ni Manong Allan iti balasitang a nadanonmi iti balay a nailanad iti job order. Ni met Manong Rex ti nabati iti lugan, kaduana da Engr. De Leon ken Manong Jonar.

“Saan koma, a, Manong,” kinuna ti balasitang.

Imbaga ngamin ni Manong Allan a kanayon koma nga agpulkok ti signalda tapno adda pamkuatanna a makakita manen iti balasitang.

“Amman, a, Ading, tapno diak met unay mailiw,” inkidday ni Manong Allan.

“Perdisionmo no kuan, a, Manong,” mababain ti balasitang.

“Saan, a, Ading, ta libre met ti serbisiomi,” inkidday manen ni Manong Allan.  “Wen gayam, ania ti naganmo itayen?”

“A, e, kua, Manong…” nataranta ti balasitang. “Rhodelyn… Rhodelyn Orcilla!”

“Pagbasbasaam?”

“’Ta CNHS, ‘Nong. Fourth year.”

Napulsot ti panangdiga ni Manong Allan iti balasitang idi agbosina ti luganmi. Matektekan siguron ni Engr. De Leon ta inkissiim itayen ni Lito a nalpasen ti parikut.

“Pinagandarmo man ngatan ti kinaarmendom?” intaliaw ni Engr. De Leon ken ni Manong Allan idi agtartarayen ti luganmi iti national highway.

“Pinatpatangak met laeng, Sir,” kinuna ni Manong Allan. “Nakayawanak ngamin iti pintasna. Muldotan dagiti takiagna. Nagsippukel ti pammagina, ken dagiti bibigna, ayna, nagmayat ngatan nga agkan! Kunam no saan a haiskul laeng, Sir.” Pinagkakamakamna ti nagtilmon.

“Sika a talaga,” inkatawa ni Manong Jonar, “aglulumba la ngaruden dagiti putotmo, dayta pay lat’ masangom. “Ton kuan, makasarakka iti dugolmo!”

“Kita’m daytoy, kunam no asino nga agsasao,” imbales nga inkatawa ni Manong Allan. “Koma no diak ammo nga adda tarakenna a kalapati iti maysa a videoke bar!”

“Tagtagari!” inkatawa ni Manong Jonar.

“Agpada lat’ kawikaw ti bagista!”

Pimgaakkami.

ITI maysa nga aldaw, naamitankami gapu iti kinaadu ti job order. Sa pay la nagaberia ti lugan. Inderetsomi ti lugan iti talier iti Diversion Road.

Nagpaala ni Engr. De Leon iti kuatro kantos iti kantina iti sango ti talier. Pangur-urayan kano iti pannakatarimaan ti lugan. Inyawisna kadakami ken Lito ti pannakisangomi kadakuada ngem nagkedkedkami. Inrasonmi ti kaadda ti assignment-mi. Namrayanmi lattan ken ni Lito ti nagpatpatang iti sango ti kantina.

Agalas otson iti rabii idi makagtengak iti kaserak. Isagsaganan da Jocelyn ken Janeth ti pangrabii. Nasapada a nagawid ta awan kano ti last period-da.

“Komusta ti OJT-m, Manong?’ inamad ni Janeth. Ibukbukbokna iti platito ti ginatangna a masida.

“Nasayaat met,” kinunak. Indissok iti lamisaan ti ginatangko a masida. “Komusta ti panagadalyo?”

“Okey met, Manong,” inyisem ni Janeth. Nagparang ti bangbangir a kallidna a pagaayatko unay.

“Lalaingenyo ngarud tapno addanto met Commerce a taga-Ammubuan.”

“Dika agdanag, Manong,” kinuna ni Jocelyn. “No sika ti umuna nga ECE iti bariotayo, dakami met ti umuna a Commerce.”

KANAYONEN a maamitankami iti kaadu ti job order. Ket pasig nga inum ti obraen dagiti kakaduami sakbay nga agreportkami iti opisina. Natured met latta ti pakinakemda ta awan met no kuan ti empleado a datnganmi malaksid iti guardia iti gate. Saan a parikut ti pangtoma ta agbayad dagiti kostumer iti sobra a waya a maiwatwat kadakuada no masapul a masuktan ti liniada. Libre ti umuna a lima a metro ngem mabayadanen dagiti sumarsaruno. Ngem iti report, awan ti napasamak a panagsobra iti linia.

“Maudi gayam daytoyen nga aldawyo iti field,” kinuna ni Engr. De Leon idi un-unorenmin ti Caggay Road. Nakainumda manen. Kasda la nakirog nga udang!

“Wen, Manong,” insungbatko.

“Maysa lat’ kiddawenmi kadakayo,” kinunana. “Diyonto koma ipulpulong ti panagin-inummi. Laglagipenyo, siak ti maysa kadagiti manggrado kadakayo!”

Naawatanmi ti kayatna a sawen.

“Wen, Manong.”

KINAPATANGNAK ti guardia iti maysa a malem a panagawidko koman. Iti headend ti assignment-mi ken Lito ngem di simrek ta adda date-da ken Winnie, ti kaayan-ayatna nga Agricultural Engineering.

“Awan madlawmo kadagiti padayo nga OJT-s?” sinaludsod ti guardia.

“Nga ania, Sir?”

“Manmano a makitak ida. Apay, didan sumsumrek?”

“Samman, Sir. Siguro sabali ti naka-duty no sumrekda.”

“Wen ket ngata,” intungtung-edna.

Ngem sabali ti agam-ampayag iti panunotko. Itay ngamin dutdotek ti DTR-ko, naregreg dagiti dadduma a DTR. Ket nakitak nga inaldaw met a sumsumrek dagiti dakdakamaten ti guardia.

Nanam-ay ti trabahomi ken Lito iti headend. I-monitormi dagiti equipment no addada met laeng iti safe range. No dadduma, dakami ti sumungbat kadagiti tawag iti telepono a kaaduan nga ag-request iti kanta nga isagutda kadagiti patpatgenda. Dagitoy no kua ti i-computer-mi ken Lito.

Iti kaaddami ken Lito iti bunggoy dagiti reporter, kanayon a mapno ti boksitmi gapu iti adu nga awis. Pasaray adda pay yawidmi a pack lunch.

NALPASEN ti OJT-mi. Ngem sakbay a maalami ti gradomi, kasaritanakami kano ti presidente ti RBC. Maysa-maysa.

“Congratulations, iho!” kinunana idi nadanon ti batangko. Addakami iti opisinana iti ngato. Adda met dagiti padak nga OJT iti studio. “Iti udina, nalpasmo met laengen ti OJT-m.”

“Agyamanak met iti gundaway nga intedyo, Sir, tapno makapagpraktisak ditoy RBC,” kinunak.

“Sakbay a pirmaak ti gradoyo nga ited dagiti systems engineer-mi inton bigat, adda la koma kayatko nga ammuen kenka.”

“Ania dayta, Sir?”

“Awan kad’ napaliiwmo a madi a garaw dagiti empleado bayat ti pannakikadkaduam kadakuada? Kas pangarigan, dagiti line man.”

“Nasayaatda met, Sir. Naggagetda ngarud. Awan sayangenda nga oras.”

Nagtungtung-ed. “Saanda kadi met laeng nga agin-inum?”

Apagapaman a nailabegak. No ibagak ti agpayso, siak ti madaksan. Sigurado nga ungtan ti presidente dagiti systems engineer ken line man. No kasta, mabalin a maibaba ti gradok.

“Naikulengka, Iho… Pudno kad’ ti atapko?”

“W-Wen… Sir!” diakon naigawid ti dilak. Makaammod’tan! Ti napateg saanak nga agul-ulbod.

Nagtungtung-ed manen. “Segun pay iti record,” kinunana, “awan ti binayadan dagiti kostumer a sobra iti linia a naikapet kadakuada. Agpayso kadi a di lumbes iti lima a metro ti maipanyo iti maysa a balay no kasta nga agtarimaankayo?”

Napaangesak iti nauneg. “Iti matandaanak, Sir,” kinunak, “kadagiti dagup iti sinuktanmi ti liniada, tallon sa laeng ti di limbes iti lima a metro. Dagiti dadduma, sobra. Ket bayadan daytoy dagiti kostumer.”

Nagtungtung-ed latta.

“Kinapudnona, Sir, pati connector, baybayadan no kua dagiti subscriber,” intuloyko.

“Agyamanak kadagiti impormasion nga impaaymo, Iho,” intapikna. “Agyamanak unay…”

“APAY nga imbagam ti kinapudno?” insidir ni Lito idi maammuanna ti amin.

“Ket no diak met ugali ti agsalsalawasaw!” inkalintegak.

“Addaak ditan. Ngem kasanon ti gradotayo? Ibaba la ketdi dagiti systems engineer!”

Diak nakatimek.

Nakapungtot met da Larry, Ruben ken Marco idi maammuanda ti impudnok iti presidente. Kas ken ni Lito, inlibakda dagiti napaliiwda.

Kabigatanna, alas tres iti malem, natipuntiponkami nga OJT iti studio. Alaenmi dagiti gradomi.

“Sapay la koma ta awan ti agsakit ti nakemna iti itedmi a grado kadakayo,” kinuna ni Engr. De Leon. “Amin dagitoy, nagna iti naiget a panangadal. Nagdalankayo amin kadagiti pannubok. Maysa laeng ti nakapasa kadagiti nasao a pannubok. Ngem dina kayat a sawen a bagsak dagiti di nakapasa. Imbataymi met laeng iti performance-yo dagiti gradoyo. Ti adatna adda manglokloko kadakayo.”

Nagkikinnitakami.

“Adda ag-time out iti bigat ket inton dumteng ti ala una iti malem, ag-time inda. Ti dakes, dida met sumrek iti trabahoda. Saanen a rumbeng nga aginaganak pay. Ammoyon ti bagbagiyo. Ti laeng maibagami, dakayo ti nangbukel iti gradoyo.”

Naibunong dagiti gradomi. Idi lukibek ti gradok, anian a ragsakko. Pilado uno!
Ngem idi taliawek dagiti kakaduak, leppay ti abagada. Adda pay nangkunes iti gradona. Bagsakda?

“You deserve your grade,” intapik ni Engr. De Leon kaniak. Umis-isem. “Ti kinapudnom ti igammo nga agballigi iti masakbayan!”

Naragsakanak, aglalo idi malagipko ti sangkasao da tatang ken nanang: “Ti agsao iti pudno, isut’ napaypayso a tao!” —O

(Gibusna)

(Bannawag, Oktubre 29, 2001)