DAKLIS

Sarita ni Jobert Ma. Pacnis

PHOTOS COURTESY OF: The Buenavista Family INN... Farola, Tagudin, Ilocos Sur, Philippines

Nakatangkayagen ti init idi maisang-at ti daklis. Bassit ti namngat iti iket ngem napno ti bubo. Dinarasda a binugguan dagiti ikan ket impanda iti saludan, dakkel a kuribot.

ALAS SINGKO iti malem ti Sabado. Iti paraangan da Owen, makumikom dagiti bugador, kameng ti daklis, nga agbakbaknay ken agip-ipan iti buli iti gayadan ti iket. Adu ngamin ti napukaw a buli iti pannakaisagud ti iket iti tulos.

Treseda amin. Da Ama Pistong ken Ama Ikko dagiti kalakayan. Ni Manong Willy ti pannakapanguloda.

Uppat ti annak ni Manong Willy. Kolehion ti inauna. Marigatan a mangisakad iti panagbasada isu nga an-anusanna ti agtrabaho iti baybay.

Bokasional ti tinurpos idi ni Manong Willy idiay Tuguegarao. Insamirana pay ti nagsursuro iti depensa ket napadasanna ti nagkampeon iti torneo iti klaseda.

“Ayyapo, mano man ngatan ti mabagi?” inamad ni Ama Ikko bayat ti panagbaknayna.

Ti mabatayanda a kuarta ti kayat a sawen ni Ama Ikko. Kada malem ti Sabado a mabingay ti naglakuan iti ikan a nadaklisda iti makalawas.

“’Nia pay koma, ‘ya, Lilong, no di maregmeg,” insungbat ni Manong Roderick.

Maregmeg, kunada no bassit-usit.

“Kasano ket adu met ti gamrud,” imballaet ni Ama Pistong.

“Tada la mangirurumen, kunam, Lilong,” innayon ni Manong Orly. Gineppasna ti sagut iti gittayna ta nalpasen ti bakbaknayenna. Timmakder. Kimmita iti sabali pay a pisang ti iket.

“An’a nga’d ti nasiaat nga aramidentayo tapno sumardengdan?” kinuna ni angkel Charlie.

Ti dadduma a polis ditoy ilimi a Cabaybay ti pagsasaritaanda. Nalaingda nga agkikil. Ugalida ti pumasiar iti playa no kasta a kalinakna. Ammoda ngamin a sumalog dagiti bugador. No maitakdangen ti iket, dumawatdan iti pulotanenda nga ikan, ken igatangda iti arak.

Saan a rigaten dagiti bugador ti agpadawat no tumulongda koma met nga agguyod iti daklis. Ngem ti makadakes, agbuybuyada lattan.

Napugsat ti panagpapatang dagiti bugador idi sumungad ni Owen nga igpilna ti sobre a naglaon iti kuarta. Maysamaysa ti immasideg kenkuana. Idi naalan dagiti bugador ti bagida, indalimanekdan ti iket ket nagaawiddan.

Nagbati ketdi da Manong Badol ken Angkel Turning. Napanda limmidok iti tianggi iti daya ti balay da Owen. Ngem di nagbayag, addan dagiti assawada a tumanawtaw a nangyawid kadakuada.

LUNES. Nasapa a simmalog dagiti bugador. Mamulong unasda kano. Nalibeg ngamin ti baybay.

“Maysa… dua… tallo!” inyiriag dagiti bugador a bulon ti panangiduronda iti barangay.

Pinagandar ni Manong Willy ti barangay idi addan iti mataptapliakan ti dalluyon. Nagpalia. Pinaminduana. Madi latta. Pinitlona. Nayat met laeng.

Induron dagiti bugador ti barangay agingga iti pagattumeng. Kalpasanna, simmalpadan ket insiwetdan ti nagpatnga.

Nagpaliiwda iti tengnga. Nabayag. Agsangpet metten dagiti makipagguyod. Pagam-ammuan, nagpadaya ti barangay. Intinnagda ni Manong Orly a manali iti pagburakan dagiti dalluyon. Sada met la nagpatnga a nagpalaud.

Sinabet dagiti makipagguyod ni Manong Orly. Tinulonganda daytoy. Iti laud, agguyguyod metten dagiti bugador. Mayat ti kankantada.

“Sige, bira!” inlaaw dagiti agguyguyod.

Idi asidegen ti pakawan, ti nagsilpuan ti naiwatwat a tali ken ti iket, nagpatngan da Manong Atong ken Manong Marwin. Mamuboda; para senias ‘diay tengnga tapno di agbangking ti bubo ket di maipattog ti linaonna.

Nakatangkayagen ti init idi maisang-at ti daklis. Bassit ti namngat iti iket ngem napno ti bubo. Dinarasda a binugguan dagiti ikan ket impanda iti saludan, dakkel a kuribot.

Nakapanawen dagiti nagkompra idi sumungad dagiti nakamotorsiklo. Dagiti polis! Limmidem ti rupa dagiti bugador. Addada manen, kinunada.

Pinayapayan ni Manong Willy ti kaanakanna, ni Rilo. Inyawatan ni Manong Willy daytoy iti sangagasut a pisos ken maysa kilo nga ikan.

Ammo lattan ni Rilo ti aramidenna. Mapanna ited dagitoy kadagiti sangsangpet.

“Daytoy laeng?” Makapungtot ti katayagan kadagiti polis nga aw-awagan dagiti bugador iti likudanna iti Kikil. “’Ka panayonan!”

Nagtartaray ni Rilo a nagsubli. Imbagana ken ni angkelna ti panagpanayon dagiti polis.

“’Nia metten!” Nangmesmes ni Manong Willy. Napataliaw dagiti nakipagguyod.

Dagus a pimmanaw dagiti polis idi yawat ni Rilo ti nayon ti naited kadakuada.

Walo kilo laengen ti naala ti daklis iti maikadua a pannakaiwayatna. Ngem naragsak latta dagiti bugador ta saanen a nagsubli dagiti polis a kas ugalida no dadduma. Naustengda ngatan, kinunada.

“Ay, makabannog met,” insanamtek ni Manong Badol. Inyiladna iti kadaratan.

“Di ngata pay, a, a naikkat ti hang-obermo,” inkantiaw ni Ama Pistong.

“Sammet, a, Lilong!”

Alas tresen iti malem idi tumakdang dagiti bugador. Nagderetsoda iti sirok ti maragawed iti abay ti balay da Owen. Sinangoda ti dua a kuatro kantos nga arak-nipa. Naniogan a yo ti pulotanda.

“Aglablabesdan!” inridis ni Manong Ninoy a dagiti polis ti kayatna a sawen. Intangguapna ti nabati nga arak iti basona.

“Yumantay sa idan iti kangatuan!” insingasing ni Manong Amboy.

“Saan a mabalin dayta, Barok,” insalpika ni Ama Pistong. “Malaksid a kaanakan ni mayor ni Kikil, kasinsin pay ni hepe. Panagkunayo, ipangagdatay’ ngata?”

“Awan ti kas mangpadas, a, Lilong. Amangan no di met ammo ni mayor,’ inkalintegan ni Angkel Charlie.

“Wen met ketdi, a,” inkanunong ti lakay.

Nasapa a nagpa-ili dagiti bugador iti kabigatanna tapno kapatangda ti mayor. Nagluganda iti trailer a pangiluglugananda iti motor ti barangay no kasta nga itakdangda.

Ngem leppay ti abagada a nagawid. Dida nadanon ti mayor. Adda kano inatendaranna a miting ‘diay kapitolio.

“SUMALOGTAYON?” sinaludsod ni Manong Willy kadagiti padana a bugador. Nakatugawda iti kadaratan a mangpalpaliiw iti baybay. Adda ti barangayda iti mataptapliakan ti dalluyon.

“Wenen, a,” inyanamong dagiti bugador. Timmakderda; pinampagda dagiti likudda a nadaratan.

“Sige ngarud, bareng makasalawtayo iti dyidyi.” Galunggong ti kayat a sawen ni Manong Willy.

Di pay naurnos dagiti naalada ngem addaytan dagiti polis. Inasitgan ni Manong Willy ida.

“Agpakpakaasikam’ koma, Sir. Dikam’ koma pay la mangted ita…”

“Ania?” uray la nagbullad ni Kikil.

“Makitayo met ti naala, Sir.” Intudo ni Manong Willy dagiti ikan iti saludan. “Nagbassitan.”

Adu koma ti naala ti daklis no dida napalusotan ti pangen a winayatanda. Nadursokanda ti nagwayat. Atiddog unay ti tali a naiwatwatda iti agsumbangir nga ungto ti daklis. Nagangayanna, di pay naipaigid ti pakawan, nakalusoten dagiti ikan.

“Saan a mabalin!” imper-ak ni Kikil.

“Ngem kasanokamin, Sir? Ti pamiliami?”

“Problemayo daytan!”

“Aglablabeskayon!” Saanen a nateppelan ni Manong Willy ti pungtotna.

“’Da reklamom?”

“Dakkel!” intebbag ni Manong Willy. Bekbekkelendakami kadaytoy nga ar-aramidenyo! Ti ammomi, dakayo ti tulbek ti kappia. Ngem dakay pay ti mangidurduron kadakami nga agrebelde!”
Immaribungbong dagiti bugador.

“Natangken ti sangim, a! Kitaek man…” Pinarusokan ni Kikil ni Manong Willy.

Naiparusisi daytoy. Inarayat dagiti bugador. Agragut a bumales ngem dida inibbatan. Pimmanaw dagiti polis nga awan naambingda. Agpupungtotda.

Maysa a bigat, nagkukuyog manen dagiti bugador a nagpaili. Nadanonda ti mayor iti opisinana.
Imbinsabinsa dagiti bugador ti parikutda. Impulong pay ni Manong Willy ti napasamakna. Nagtungtung-ed ti mayor.

“Mangnamnamakayo iti tulongko,” kinunana.

Naragsak dagiti bugador a nagawid.

Tinungpal ni mayor ti karina, kinuna dagiti bugador ta nabayag bassit a di dimmap-aw dagiti polis iti baybay. Napalalo ti ragsakda.

“O, nakitayo, di husto ‘di kunak?” kinuna ni Angkel Charlie iti maysa a malem nga agiinumda.

“Sapay koma ta didan sunotan,” dawat ni Ama Ikko a nangpidut iti kilawen a munamon.

Pinayapayan ni Manong Willy ni Rilo nga agay-ayam iti pul iti sirok ti kaimito iti dayaenda.

“Baonendaka man bassit. Igatangannakam man iti tali idiay ili,” kinuna ni Manong Willy idi makaasideg ni Rilo.

“Siut, Angkel!” Alisto ni Rilo ta surokan latta no kua ni angkelna ti igatangna tapno pagmeriendana. Sanglay ti akinkukua. Isu laeng ti aglako kadagiti ramit a pagkalap ditoy.

Idi makagatang ni rilo iti tali, tinurongna ti karinderia iti bangir ti kalsada. Nagorder iti pansit ken Coke.

Nadlawna dagiti lallaki nga agiinum iti lamisaan iti sangona. “Dandanim berdeym. ‘Nia ti handa?” Nangngegna a kinuna ti kakullapitan.

“Wen nga agpayso! ‘Ton maminsan nga aldawen,” insarurong ti maysa.

“Ania ngamin ti kayatyo a pulotan?” sinaludsod ni Kikil.

“’Tay koma tinuno nga ikan,” kinuna ti kabussotan.

“Pangalaantay met ngay?” intangad ni Kikil ti basona. “Puro nalaes ti lakoda iti puesto.”

“Ket balik sa dati a kunada, a!” singasing ti kullapit. Pinayapayanna ti tindera. Inseniasna ti dua pay a beer.

“Ket no binallaagannatayon ni angkel.” Ti mayor ti kayatna a sawen.
“Total, awan ‘suna. Nagpa-America met!”

“Wen, ania! ‘Tay nga’d diay baybay no bigat!”

Binayadan a dagus ni Rilo ti inorderna sa nagdardaras a pimmanaw. Nadanonna dagiti bugador nga agiinum pay laeng iti sirok ti maragawed. Imbagana ti nangegna.

“Kasta gayam, a!” kinuna ni Manong Willy. Nabagas ti panangmatmatna kadagiti kaduana.

BIGAT. Nanglangeb ti tangatang. Ngem simmalog latta dagiti bugador ken adu a makipagguyod.
Adu ti naala ti daklis idi maitakdang. Naisaludanen dagiti ikan idi sumungad dagiti polis. Saanda a nagmotor. Nakadyipda. Imparkingda ti luganda iti lipit iti pantok nga agarup dua gasut a metro iti yan dagiti bugador. Nalinged ditoy gapu kadagiti nayintar a madre de cacao.

Simmalog dagiti polis iti yan dagiti bugador. Agpaparang ti kalibre .45 iti siketda. Limada. Saan nga inkaskaso ida dagiti bugador. Nakapungtot ni Kikil.

“Apay a didakami kaskaso, ha?” Sinango ni Kikil ni Manong Willy.

Inabay ni Manong Atong ni Manong Willy. Immaribungbong ti dadduma a bugador. Nagpapantok met da Manong Orly ken Manong Samuel.

“’La, mangtedkayon ta inkamin!”

“Awan ti maitedmi, Sir,” napigket ti ikikita ni Manong Willy ken ni Kikil.

“Ania? ‘Takam man la nga umayen?”

“Talaga met nga awan, Sir.”

“No nagadu ti naalayo? Kayatmo a nayonak ti nalak-ammo?”

“Padasenyo, a, Sir,” inkarit ni Manong Willy.

“Talaga a natangken ti sangim, a…” Dinanogen ni Kikil ni Manong Willy.

Ngem kasla kimat a sinippaw ni Manong Willy ti punguapunguan ni Kikil. Tiniritirna sana pinasubsoban. Inagaw met ni Manong Atong ti kalibre .45 iti siket daytoy.

Umarayat koma dagiti kadua ni Kikil ngem kasla nagtutulag dagiti nakipagguyod ta nagaambonandan dagitoy. Inagawda pay dagiti armasda sada impuruak iti barangay. Awan naaramidan dagiti polis. Nagtatarayda a nagpapantok.

Kinamakam ida ni Kikil. Simmurot dagiti bugador ken dagiti nakipagguyod.

Pinagandar a dagus dagiti polis ti luganda. Ngem madi. Nakigtotda ta adu ti napugsat a barut iti yan ti manibela.

“Plat amin ti pilid!” inlaaw pay ti kakullapitan.

Pinalawlawan ida dagiti bugador ken dagiti nakipagguyod. Rumrumsik dagiti matada.—O

—Gibusna—

(Bannawag, Nobiembre 24, 1997)

(Umuna a sarita ni Teody a.k.a. Jobert Ma. Pacnis nga impablaak ti Bannawag. Adda pay laeng ti autor idi iti maikadua a tukad ti kolehio 'diay Cagayan State University, Carig, Tuguegarao, City. Maysa daytoy kadagiti sarita a linaon ti notebookna idi agbasbasa pay laeng iti haiskul 'diay Ballesteros National High School nga ilina. Sa la naikkan iti gundaway a nangedit idi addan iti kolehio nambaranna a nangipeksaanna ti riknana a dina maibaga kadagiti sabong iti aglawlawna.)